Purandar Fort, Pune | पुरंदर किल्ला, पुणे

Purandar Fort Information | पुरंदर किल्ला माहिती

(Purandar Fort) पुरंदर हा एक प्रसिद्ध डोंगरी किल्ला आहे ज्याने दख्खनच्या मध्ययुगीन इतिहासात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. स्वराज्याचे संस्थापक श्री छत्रपती शिवाजी महाराजांचा एक महत्त्वाचा किल्ला म्हणूनही तो ओळखला जातो. थोर मराठा शासक श्री छत्रपती शिवाजी महाराज यांचे पहिले पुत्र व स्वराज्याचे धाकले धनी छत्रपती संभाजी महाराज यांचे जन्मस्थान असल्याने पुरंदरचा किल्ला प्रसिद्ध आहे.

Region | प्रदेश

• पुणे जिल्हा
• महाराष्ट्र
• भारत.

Purandar Fort History | पुरंदर किल्ला इतिहास

या किल्ल्याचा इतिहास पाहता ११ व्या शतकातील यादवकालीन काळाचा शोध घेता येतो. पर्शियन आक्रमकांनी यादवांचा पराभव करून हा किल्ला काबीज केला असा विश्वास आहे.

पुढे, त्यांनी १३५० मध्ये किल्ल्यात काही विकासात्मक कामे केली. हा किल्ला भारतीय भूभागाचा भाग होण्यापूर्वी बरीदशाही, निजामशाही, मराठा, मुघल, ब्रिटीश अशा विविध राजवंशांच्या ताब्यात होता.

किल्ल्याला चारही बाजूंनी सुसज्ज तटबंदी असून त्यात शिवाजी महाराजांच्या शौर्याचे दर्शन घडवणारे अर्धगोलाकार बुरुज आहेत. विविध वास्तूंवर गडाचे दोन स्तर योग्यरित्या वसलेले आहेत.

गडाच्या खालच्या पातळीला ‘माची’ म्हणतात. हे विविध संरचनात्मक अवशेष आणि पुरंदरेश्वराच्या मंदिरासारखी काही कार्यरत मंदिरे दर्शविते. माचीच्या उत्तरेकडील भागात काही गडकोटांसह सखल भाग आणि दोन शिखरांसह एक स्मारक दरवाजा आहे.

किल्ल्याचा वरचा भाग बालकिल्ला म्हणून ओळखला जातो आणि तो किल्ल्याचा गाभा आहे. हे रहिवासी आणि राजे यांचे निवासी संकुल असावे. पेशव्यांनीही हा किल्ला ताब्यात घेतला आणि काही काळ येथे मुक्काम केला.

नंतरच्या काळात ब्रिटिश काळात इथल्या काही इमारतींचा वापर राजकीय कैद्यांसाठी तुरुंग म्हणून केला जात असे. पुरंदरलाही वज्रगड नावाचा दुहेरी किल्ला आहे. तो आकाराने लहान असून पुरंदर किल्ल्याचा संरक्षक म्हणून काम करतो.

या भागात मुरारबाजी देशपांडे (मराठा सेनापती) यांचे शिल्प उभारलेले आहे. किल्ल्याच्या आवारात संभाजी महाराजांचा पुतळाही आहे.

पायथ्याशी असलेल्या गावाला नारायणपूर म्हणतात. त्यात नारायणेश्वराचे बाराव्या शतकातील कोरड्या दगडी बांधकामाचे मंदिर आहे, हे मंदिर स्थापत्यशास्त्रातील उत्कृष्ट नमुना आहे.

मंदिर परिसरामध्ये विविध लहान मंदिरे आणि विधी पाण्याच्या टाकीचा समावेश आहे. मुख्य मंदिर शिल्पकलेच्या फलकांनी अलंकृत आहे.

Purandar Fort Geographic Information | पुरंदर किल्ला भौगोलिक माहिती

पुरंदरचा किल्ला पुणे शहराच्या आग्नेयेस ५० किमी अंतरावर आहे. हे महाराष्ट्राच्या पश्चिम घाटात समुद्रसपाटीपासून ४,४७२ फूट उंचीवर आहे.

त्याचप्रमाणे पुणे या ऐतिहासिक शहरातील कात्रज पासून सुमारे ४५ किमी अंतरावर पुरंदर चा किल्ला आहे.

Purandar Fort weather | पुरंदर किल्ला हवामान

पुरंदर च्या प्रदेशात वर्षभर उष्ण व अर्ध शुष्क अश्याप्रकारचे हवामान असते आणि त्याचप्रमाणे सरासरी तापमान १९ पासून ते ३३ अंश सेल्सिअस असते.

एप्रिल आणि मे हे या प्रदेशातील सर्वात उष्ण महिने आहेत जेव्हा तापमान हे ४२ अंश सेल्सिअसपर्यंत पोहोचते. हिवाळा हा अत्यंत थंड स्वरूपाचा असतो, आणि रात्रीचे तापमान हे १० अंश सेल्सिअसपर्यंत जाऊ शकते.

तसेच दिवसाचे सरासरी तापमान सुमारे २६ ते २८ अंश सेल्सिअस असते. प्रदेशात वार्षिक पर्जन्यमान सुमारे ७६३ मिमी आहे.

Some things to see in this place | या ठिकाणी पाहण्यासारख्या काही गोष्टी

• (Purandar fort) या किल्ल्यामध्ये दोन वेगवेगळ्या स्तरांचा समावेश आहे, खालच्या स्तराला माची म्हणतात, तर वरच्या स्तराला बालेकिल्ला म्हणतात. माचीपासून बालेकिल्ल्याकडे जाण्यासाठी एक जिना आहे.
• दिल्लीदरवाजा ही बालेकिल्लाची पहिली रचना आहे.
• किल्ले सेनापती मुरारबाजी देशपांडे यांचा पुतळा, ज्यांनी मुघलांविरुद्ध लढताना आणि किल्ल्याचे रक्षण करताना आपल्या प्राणांची आहुती दिली.
• केदारेश्वराचे प्राचीन मंदिरही पाहता येते.
• ब्रिटिशांनी बांधलेल्या चर्चचे अवशेष पाहिले जाऊ शकतात

Nearby tourist attractions | जवळचे पर्यटन स्थळे

पर्यटन स्थळ	अंतर
भाटघर धरण	२७.३ किमी
सरदार पुरंदरे वाडा	२७.४ किमी
नेकलेस पॉइंट	२१.५ किमी
बनेश्वर धबधबा	२४ किमी
सुभानमंगल किल्ला	२२.२ किमी
नारायणेश्वर मंदिर	२७.८ किमी

Few ways to reach the Place | स्थळावर पोहोचण्यासाठी काही मार्ग

रेल्वे मार्ग	सासवड रोड रेल्वे स्टेशन पुरंदर पासून सुमारे ५० ते ५१ किमी अंतरावर आहे. तसेच जेजुरी रेल्वे स्टेशन पण ४२ ते ४५ किमी अंतरावर आहे.
हवाई मार्ग	पुणे आंतरराष्ट्रीय विमानतळ हे पुण्यापासून ६०- ६५ किमी अंतरावर आहे.
रोड मार्ग	पुणे या शहरापासून पुरंदर किल्ल्यावर जायला बस सेवा उपलब्ध आहे. तसेच खासगी वाहतूक पण उपलब्ध आहे.

Frequently Asked Questions | वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न

See more Forts and places…